در قسمت چهارم از سری «آموزش‌های کوتاه»، می‌خوایم درمورد سوکت پردازنده صحبت کنیم و ببینیم کار این سوکت چیه، چند نوع داره و چرا انقدر متنوعه. ما این مقالات رو برای آموزش سخت‌افزار و همچنین استفاده از اون‌ها در مقالات مختلف بنچفا راه انداختیم. شما می‌تونید با استفاده از برچسب «آموزش های کوتاه» در آخر این سری مقالات، به تمام این آموزش‌ها دسترسی داشته باشید. اگر تونستید همه رو بخونید چون مطالب مهم و مفیدی هستن. خب با بنچفا همراه باشید تا سوکت پردازنده رو خیلی سریع و ساده بهتون معرفی کنیم.
پردازنده یا CPU برای اینکه قابل استفاده باشه، نیاز به درگاهی برای نصب و راه اندازی داره که علاوه بر اینکه به پردازنده برق برسونه، بتونه ارتباط اون با قطعات دیگه فراهم کنه، که به این درگاه، سوکت پردازنده گفته میشه. این سوکت از تعداد زیادی پین، که وظیفه برق‌رسانی و ارتباط رو دارن، و مکانیزمی برای نگه داشتن پردازنده سرجای خودش تولید میشه که پردازنده رو محکم سر جاش نگه داره و همچنین امکان نصب کولر رو فراهم می‌کنه.
سوکت پردازنده برای برقراری ارتباط بین پردازنده و قطعات، از تعداد زیادی پین استفاده می‌کنه. تعداد زیادی از این پین‌ها برای برق‌رسانی هستن، و باقی اون‌ها برای ارتباط پردازنده با رم، کارت گرافیک، چیپست مادربرد، حافظه‌ها و… هستن. طراحی پردازنده هر شرکتی متفاوته پس برق‌رسانی، استفاده و ترتیب جایگذاری پین‌ها روی سوکت هم متفاوته. برای همین شرکت‌های AMD و intel هرکدوم سوکت‌های مناسب پردازنده خودشون رو تولید می‌کنن و سوکت یکسانی برای تمام پردازنده‌ها وجود نداره. به خاطر همین تغییر طراحی‌ها و پیشرفت تکنولوژیه که سوکت پردازنده، چه در AMD و چه در اینتل، هر چند سال یکبار عوض میشه تا از تکنولوژی‌های به روز بهره ببرن.
سوکت‌های پردازنده در سه نوع تولید میشن: سوکت BGA یا Ball Grid Array، سوکت LGA یا Land Grid Array و سوکت PGA یا Pin Grid Array. سوکت BGA برای پردازنده‌های دسکتاپ استفاده نمیشه. PGA و به خصوص LGA، دو نوع سوکت رایج هستن.
سوکت PGA چیه؟
در سوکت PGA، پین‌های اتصال زیر پردازنده هستن، یعنی سوکت پردازنده روی مادربرد حالت مادگی و پردازنده حالت نری داره. پردازنده وارد سوکت میشه و سوکت با مکانیزمی، پین‌های پردازنده رو سر جاشون محکم می‌کنه تا تکون نخورن، این یعنی هیچ فشاری از بالا روی پردازنده قرار نمی‌گیره. مزیت این سوکت، اینه که پین‌های پردازنده محکم‌تر هستن و اتصال پایدارتری بین پردازنده و سوکت برقرار میشه. اما مشکلش هم اینه که به خاطر همین محکم‌تر و ضخیم‌تر بودن پین‌ها، تعداد پین‌ها در یک سوکت کم میشه که محدودیتی برای مهندسین به حساب میاد. این سوکت به خاطر همین محدودیت پین، برای پردازنده‌های امروزی استفاده نمیشه و آخرین سوکتی که از اون استفاده می‌کرد سوکت AM4 شرکت AMD بود که ۱۳۳۱ پین داشت.
سوکت LGA چیه؟
در سوکت LGA که هر دو شرکت اینتل و AMD برای پردازنده‌های جدیدشون استفاده می‌کنن، پین‌های اتصال روی مادربرد هستن و پردازنده تنها نقاط اتصالی برای برقراری اتصال بین پردازنده و مادربرد داره. برای اینکه پردازنده سر جاش محکم بشه، یه نگهدارنده فنری داره که پردازنده رو روی پین‌ها فشار میده و سر جاش قفل می‌کنه. این بهترین و ایمن‌ترین اتصال پردازنده رو به شما میده. مزیت این سوکت، اینه که تعداد پین‌ها در سطح سوکت نسبت به PGA خیلی بیشتره.
از معایبش هم میشه به خم شدن IHS یا صفحه فلزی روی پردازنده به دلیل فشار مکانیزم نصب اشاره کرد، که باعث میشه کولر به خوبی روی سطح پردازنده نصب نشه و عملکرد خنک‌کننده افت کنه. همچنین پین‌های روی این سوکت‌ها به شدت حساسن و به راحتی خم میشن! برای همینه که مادربردهایی که سوکت LGA دارن، با یه پلاستیک کاور سوکت تحویل داده میشن. حواستون باشه که این کاور رو تا زمانی که پردازنده‌ای نصب نکردید برندارید؛ و زمانی که پردازنده‌ای در سوکت نصب نشده، این کاور رو روی سوکت قرار بدید تا آسیبی به پین‌ها نرسه.
اینتل سال‌هاست که از این سوکت برای پردازنده‌ها استفاده می‌کنه، آخرین سوکت هم LGA-1700 بود که برای پردازنده‌های نسل ۱۲ و ۱۳ معرفی شد و فرم مستطیلی داره و ۱۷۰۰ پین اتصال داره. شرکت AMD هم برای پلتفرم جدیدش برای پردازنده‌های Ryzen 7000 سوکت AM5 رو معرفی کرد که از نظر اندازه با سوکت AM4 هم اندازه‌ست اما به دلیل استفاده از مدل LGA، تعداد پین‌ها به ۱۷۱۸ عدد رسیده.
سوکت BGA چیه؟
و اما سوکت BGA. بر عکس دو سوکت LGA و PGA که هر زمانی که بخواید می‌تونید پردازنده رو از سوکت خارج کنید، سوکت BGA برای نصب دائمی چیپ روی برد استفاده میشه. همونطور که گفتم این سوکت برای پردازنده‌های دسکتاپ استفاده نمیشه، چون هزینه ساخت و ضریب خطا بالا میره، ارتقاپذیری رو هم از بین میبره. هرچند که این سوکت برای پردازنده‌های دسکتاپ استفاده نمیشه، اما خیلی از قطعات دیگه از این سوکت استفاده می‌کنن. پردازنده گرافیکی، با استفاده از این سوکت روی کارت گرافیک قرار می‌گیره. چیپ‌های حافظه با BGA روی ماژول‌های رم و کارت گرافیک و SSD نصب میشن. چیپست مادربرد هم مثال دیگه‌ای از BGA هستش.
همچنین SoCهای لپتاپ با استفاده از همین سوکت روی برد لپتاپ قرار داده میشن. در این نوع سوکت، تعداد زیادی توپ فلزی از جنس آلیاژ لحیم قرار می‌گیرن، بعد چیپ رو سر جاش که حفره آماده برای قرارگیری این توپ‌ها داره می‌ذارن، این توپ‌ها دقیقا مثل سیم لحیم آب میشن و سر جاشون محکم میشن و دیگه توسط کاربر قابل جدا شدن نیستن.
مزیت این سوکت، راحتی نصب اون توسط ماشین‌آلات صنعتیه. تولیدکننده‌های کارت گرافیک، رم و مادربرد و حافظه‌های SSD، زمان اینو ندارن که دونه به دونه پردازنده‌های مرکزی رو روی برد نصب کنن، به خاطر همین از سوکت BGA استفاده می‌کنن که ماشین‌ها با دقت بالا می‌تونن اونو سر جاش قرار بدن و نصبش در تعداد بالا خیلی راحت‌تره. همچنین در حمل و نقل آسیبی به چیپ و یا پین‌ها وارد نمیشه. همچنین با BGA دیگه نیازی به طراحی و درنظر گرفتن فضا برای نصب سوکت و مکانیزمش داخل دستگاه‌هایی مثل موبایل، لپتاپ یا کارت گرافیک نیست و در طراحی‌ای که این دستگاه‌ها دارن، حداکثر بهره‌وری از فضای موجود خیلی مهمه و گذاشتن سوکت تو این حالت اصلا منطقی نیست.
ما در این مطلب سعی کردیم به ساده‌ترین زبان ممکن، سوکت پردازنده رو برای شما توضیح بدیم. شناخت سوکت‌های متفاوت به شما اطلاعات بیشتری درباره پردازنده و مادربردتون میده، و شما موقع خرید می‌دونید باید چه کارهایی بکنید و نکنید.
مرسی که تا پایان این مقاله همراه بنچفا بودید، سوالات‌تون رو در بخش کامنت‌ها بپرسید حتما پاسخگو هستیم. ❤️
